Beth yw'r diweddaraf am gontractau dim oriau yng Nghymru?

16 Mawrth 2016 Erthygl gan Gareth Thomas ac Amy Clifton Mae contractau dim oriau wedi dod yn destun trafod mawr yn ddiweddar, gan ymddangos yn y newyddion yn y dyddiau diwethaf, wrth i Senedd Seland Newydd ddeddfu i'w gwahardd o Ebrill 2016. Yng Nghymru a'r DU, mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS) wedi cyhoeddi'r ystadegau diweddaraf am nifer y bobl a oedd ar gontract dim oriau ar 9 Mawrth 2016. Mae'r erthygl hon yn ddiweddariad o'n herthygl flaenorol ar y mater. Ynddi, fe edrychwn ar y datblygiadau diweddaraf o ran gwasanaethau cyhoeddus datganoledig, yn enwedig y sector gofal cymdeithasol. Beth mae'r ffigurau diweddaraf yn ei ddangos yng Nghymru a'r DU? Mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos mai contract dim oriau yw prif gyflogaeth 48,000 o bobl yng Nghymru - 3.4% o'r gweithlu - rhwng mis Hydref a mis Rhagfyr 2015. Yn y DU, dywedodd 801,000 o bobl eu bod ar gontract dim oriau – sef 2.5% o'r gweithlu. O gymharu’r cenhedloedd datganoledig a rhanbarthau Lloegr, Cymru sydd â'r ganran uchaf ond dwy o ran nifer y gweithlu sydd ar gontract dim oriau, y tu ôl i ogledd-orllewin a de-orllewin Lloegr. Mae'r ffigurau diweddaraf ar gyfer Cymru yn dangos cynnydd o 13,000 o fis Hydref tan fis Rhagfyr 2014, gyda 35,000o bobl yn nodi eu bod ar gontract oriau bryd hynny - sef 2.5% o'r gweithlu. Noder: Nid yw'n glir i ba raddau y mae'r cynnydd hwn o ganlyniad i'r ffaith bod y cyhoedd yn fwy ymwybodol o gontractau dim oriau oherwydd y sylw a roddwyd i'r pwnc hwn yn wleidyddol ac yn y cyfryngau. Nid oes ffigurau mwy manwl ar gyfer Cymru ar gael i ddangos pa mor debygol yw gwahanol grwpiau demograffig o gael eu cyflogi ar gontractau dim oriau, ond ar gyfer y DU, gellir gweld y canlynol:

• O'r bobl sy'n gweithio ar gontractau dim oriau, hoffai 37% weithio mwy o oriau, o gymharu â 10% o bobl eraill mewn gwaith;
• Caiff 45% o'r rheini a gyflogir ar gontractau dim oriau eu cyflogi yn y diwydiannau bwyd a llety neu iechyd a gofal cymdeithasol;
• Mae bron 40% o'r rheini a gyflogir ar gontractau dim oriau rhwng 16 a 24 oed; ac
• Mae menywod yn fwy tebygol o gael eu cyflogi ar gontract dim oriau na dynion; maent yn 53% o'r rheini a gyflogir ar gontractau dim oriau.

Beth sy'n digwydd yn y sector cyhoeddus datganoledig yng Nghymru? Comisiynodd Llywodraeth Cymru ymchwil i'r defnydd o gontractau dim oriau yn y gwasanaethau cyhoeddus datganoledig yng Nghymru a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 2015. Casglodd yr ymchwil fod manteision ac anfanteision i'r defnydd o gontractau dim oriau i gyflogwyr ac unigolion. Fodd bynnag, derbynnir yn gyffredinol bod y manteision yn mynd i'r cyflogwyr a'r anfanteision i'r gweithwyr, oherwydd, o dan gontractau dim oriau, mae risg yn trosglwyddo o'r cyflogwr i'r gweithiwr. Tanlinellodd Y Gweinidog Gwasanaethau Cyhoeddus fod yr astudiaeth yn codi materion y mae angen eu hystyried ymhellach, megis effaith enillion amhenodol ar weithwyr, rhoi digon o rybudd ymlaen llaw am waith, rhoi digon o rybudd ac iawndal am ganslo gwaith, dosbarthu gwaith yn deg, a mynediad i hawliau cyflogaeth fel gwyliau blynyddol, tâl salwch a thâl dileu swydd. Dywedodd y Gweinidog mai Comisiwn Staff y Gwasanaethau Cyhoeddus a fyddai’n gwneud y gwaith hwn, ac yn ôl ei gynllun gweithredol , caiff y gwaith ei wneud yn 2016-17. Beth yw'r diweddaraf yn y sector gofal cymdeithasol? Mae'r defnydd o gontractau dim oriau yn y sector gofal cymdeithasol, yn enwedig gofal cartref, wedi cael llawer o sylw, a gwelwyd nifer o ddatblygiadau yng Nghymru yn ddiweddar. Yn ôl ffigurau Llywodraeth Cymru, amcangyfrifir trosiant o tua 32% yn y sector gofal cartref, a chyfradd o 6% ar gyfer swyddi gwag. Codwyd y mater yn y Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol wrth iddo graffu ar y Bil Rheoleiddio ac Arolygu Gofal Cymdeithasol (Cymru). Ym mis Gorffennaf 2015, adroddodd y Pwyllgor y gall telerau ac amodau gwael i staff gofal cymdeithasol, gan gynnwys contractau dim oriau, arwain at lefelau uchel o drosiant yn y gweithlu hwnnw ac effeithio'n niweidiol ar safon y gofal cymdeithasol a ddarperir. Nododd y Pwyllgor farn y Gweinidog y byddai'r ddeddfwriaeth yn cael effaith ar y defnydd o gontractau dim oriau yn y sector gofal cymdeithasol yn sgil ei ffocws ar ansawdd gofal. Ym mis Gorffennaf 2015, comisiynodd y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ymchwil i ffactorau sy'n effeithio ar recriwtio a chadw gweithwyr gofal cartref, gan gynnwys contractau dim oriau, a sut y mae'r rhain yn effeithio ar ansawdd gofal cartref. Canfu'r ymchwil mai contractau dim oriau sydd fwyaf cyffredin yn y sector annibynnol, a dim ond y gweithwyr gofal hynny a gyflogir gan awdurdodau lleol sydd â chontract â nifer benodol o oriau fel arfer. Dywed yr adroddiad fod y rhan fwyaf o'r gweithwyr gofal yr ymgynghorwyd â hwy yn anfodlon ar yr ansicrwydd a grëir gan gontractau dim oriau (er enghraifft, anawsterau cael morgais) ac er iddynt weithio oriau hir yn aml, nid yw'r oriau hyn yn cael eu gwarantu. Mae'r adroddiad yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru gyflwyno rheoleiddio neu arferion comisiynu er mwyn sicrhau bod contractau cyflogaeth diogel yn cael eu mabwysiadau ac, yn hytrach na'u defnyddio'n rheolaidd, dylid cynnig contractau dim oriau i greu hyblygrwydd ar yr ymylon. Ym mis Ionawr 2016, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru gynigion newydd i wella ansawdd gofal cymdeithasol drwy gyfyngu ar y defnydd o gontractau dim oriau a sicrhau bod cyflogwyr yn talu'r isafswm cyflog cenedlaethol i weithwyr gofal cartref. Mae'r ymgynghoriad cyhoeddus ynghylch y gweithlu gofal cartref yn nodi y gall contractau dim oriau fod o fudd i ddarparwyr gofal cartref a gweithwyr gofal cartref gan eu bod yn rhoi hyblygrwydd. Fodd bynnag, gallant hefyd gael effaith negyddol ar ansawdd gofal drwy, er enghraifft:

• Gwneud recriwtio yn fwy anodd drwy wneud gweithio ym maes gofal cartref yn llai dymunol
• Cael effaith negyddol ar gadw staff gan y gall gweithwyr gofal cartref adael y maes hwnnw am swyddi sy'n cynnig oriau rheolaidd ac, felly, tâl rheolaidd bob wythnos
• Gofyn i ddefnyddwyr gwasanaethau ymaddasu i ofal nad yw'n cael ei ddarparu gan eu gofalwyr rheolaidd ac a all fod yn anghyson.

Mae'r ymgynghoriad cyhoeddus (sy'n dod i ben ar 5 Ebrill 2016) yn rhestru syniadau ar gyfer cyfyngu ar y defnydd o gontractau dim oriau ac mae'n gofyn am farn ynghylch lleihau yn effeithiol effeithiau negyddol contractau dim oriau ar ansawdd gofal cartref. Mae'r opsiynau yn cynnwys:

• Gwneud i ddarparwyr gofal cartref gyhoeddi sawl awr o ofal a ddarparwyd gan weithwyr gofal sydd ar gontractau dim oriau;
•  Rhoi dewis i bob gweithiwr gofal cartref o ran a ydyw'n cael ei gyflogi ar gontract dim oriau ynteu ar gontract oriau gwarantedig;
•  Troi pob contract dim oriau yn gontract oriau gwarantedig ar ôl i weithwyr gofal cartref fwrw cyfnod penodol o gyflogaeth.

Cyfyngu ar nifer yr oriau gofal neu ganran yr oriau gofal y gall darparwyr gofal cartref eu darparu trwy gontractau dim oriau. View this post in English Darllenwch yr erthygl yma yn Saesneg